Seks, kłamstwa i taśmy filmowe. Wystartował festiwal w Wenecji

ZAMASKOWANE KINO

- W salach projekcyjnych zajmujemy co drugie miejsce. Do zamkniętych obiektów można wejść wyłącznie w przyłbicy lub w maseczce. W przypadkach jakichkolwiek objawów chorobowych proszę zrezygnować z seansu dla bezpieczeństwa innych – dziewczyna z biura prasowego uważnie wpatruje się we mnie.

Dopiero po moim "OK" wręcza mi akredytację.

Dziwię się, bo wenecki festiwal uchodzi za jeden z najbardziej wyluzowanych na świecie. W zasadniczym Cannes czy uporządkowanym pod niemiecki ordnung Berlinie, dwie minuty spóźnienia na seans wystarczą, by "spóźnialskiemu" odmówiono wejścia na salę. W Wenecji takie restrykcje nie obowiązywały. Ba, tu nikt nie miał nigdy problemu, nawet jeśli spóźnił się dziesięć minut po starcie projekcji.

W tym roku jednak nawet ustępliwi Włosi przykręcili śrubę. Na wyspę Lido, która od 1932 roku zamienia się w stolicę życia kinowego, zjechała rekordowo niska liczba gwiazd i dziennikarzy.

Fotografie opustoszałego Palazzo Del Casinò wyglądają jak kadry z dystopijnego filmu o post-apokalipsie.

Pierwszy raz od lat na taką skalę zdarzają się też sytuacje, że goście w ostatniej chwili rezygnują z przyjazdu.

Dopadło to nawet jurorów. Na tydzień przed rozpoczęciem imprezy Cate Blanchett, która przewodzi jury w tym roku, dowiedziała się, że z zaszczytu zasiadania w tym szacownym gremium rezygnuje rumuński reżyser Cristi Puiu. Został zastąpiony przez hollywoodzkiego aktora Matta Dilona.

Kto o tym zadecydował, trudno powiedzieć, bo organizatorzy robią dobrą minę do złej gry.

Puiu podziękowano za chęć wsparcia imprezy swoim autorytetem, ale za sprawą unosi się smrodek skandalu - mówi się, że twórcę usunięto z listy gości po tym, jak na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Transylwanii wygłosił płomienną przemowę anty-maseczkową.

Krytykował oglądanie filmów z zasłoniętą twarzą, sprzeciwiając się ograniczeniom przeciwwirusowym.

POLAŃSKI WON!

Najwyraźniej Wenecja już tak ma, że co roku musi pojawić się na festiwalu ktoś, kto staje się persona non grata.

Mamy w tym swój udział, bo w ubiegłym roku taką osobą stał się Roman Polański. Polski twórca zaprezentował w konkursie głównym obraz "Oficer i szpieg", autorskie spojrzenie na sprawę Dreyfusa, a na Lido rozgorzała dyskusja, czy należy sztukę oddzielać od artysty.

Przeciwnicy takiego patrzenia na sprawę krytykowali i naszego rodaka, że po nowych oskarżeniach o molestowanie seksualne kolejnych kobiet miał czelność pojawić się pośród artystycznej elity, i organizatorów, że go do siebie zaprosili.

Zwolennicy zgadzali się, że Polański zrobił swój najlepszy film od lat. Zaowocowało to nagrodą od dziennikarzy i od jurorów dla reżysera, choć przewodnicząca składu - argentyńska reżyserka Lucrecia Martel deklarowała na konferencji, że nie zamierza iść na kolację z ekipą filmu, a już tym bardziej gratulować Polańskiemu.

Potem na zorganizowanej naprędce konferencji musiała się z tych słów tłumaczyć, zapewniając, że została źle zrozumiana, bo nikt z jurorów nie jest do "Oficera i szpiega" uprzedzony.

Obyczajowe skandale to z kolei znak rozpoznawczy Wenecji właściwie od jej zarania.

Pierwsza edycja miała miejsce w 1932 roku jako część Biennale - odbywającej się co dwa lata imprezy kulturalnej prezentującej najnowsze trendy w architekturze i sztuce. Biennale zapoczątkowano w 1895 roku, by uczcić 25. rocznicę małżeństwa Humberta i Małgorzaty Sabaudzkich.

Początkowo filmowa część odbywała się co dwa lata, ale cieszyła się taką popularnością, że już w 1934 roku, na której pokazano filmy z aż dziewiętnastu krajów świata, odbywała się corocznie.

PIERWSZE PIERSI KINA

Pierwszą edycję otworzył historyczny pokaz w hotelu Excelsior "Doktora Jekylla i pana Hyde’a" Roubena Mamouliana.

To najbardziej klasyczna ekranizacja książki Roberta Louisa Stevensona, która przyniosła reżyserowi Oscara. I od tamtej pory tak już jest, że wenecki festiwal otwiera sezon tych nagród.

Pokazywane na Lido filmy trafiają do stawki Akademii, o czym mogliśmy się przekonać w ubiegłym roku za sprawą "Bożego Ciała" Jana Komasy, który w Wenecji miał swoją premierę.

Można więc zakładać, że nasza tegoroczna reprezentacja - film "Śniegu już nigdy nie będzie" Małgorzaty Szumowskiej i Michała Englerta wybrany polskim kandydatem do Oscara nie jest bez szans na nominację.

Na Lido zapowiedziała się liczna reprezentacja polskiej ekipy - obok autorów przyjadą też aktorzy: Maja Ostaszewska, Weronika Rosati, Andrzej Chyra, znany ze "Stranger Things" Alec Utgoff i Katarzyna Figura, dla której jest to powrót na imprezę - ostatnio była tutaj z Jerzym Stuhrem w 1997 roku, kiedy prezentował światu "Historie miłosne".

Na początku wenecka impreza nie miała mieć charakteru konkursowego, ale już na drugiej edycji wprowadzono nagrody dla najlepszego filmu włoskiego i zagranicznego. Jako że kraj mocno wtedy faszyzował, statuetka nosiła nazwę Pucharu Mussoliniego.

W 1935 roku dołączył do niej - przyznawany do dziś - Puchar Volpiego dla najlepszej aktorki i najlepszego aktora, który nazwę wziął od założyciela festiwalu hrabiego Giuseppe Volpiego.

Nagroda Złotego Lwa, główny laur, o którym po dziś marzą filmowcy, zadebiutował w 1949 roku.

Edycja z 1934 roku zapisała się w historii nie tylko przez uhonorowanie Mussoliniego, ale przede wszystkim ze względu na wielki skandal obyczajowy.

Na Lido przywieziono wtedy z Czechosłowacji "Ekstazę" Gustava Machatýego, który uchodzi za pierwszy film komercyjny ze sceną nagości na ekranie. Seans emancypacyjnej opowieści o młodej dziewczynie, która zauważa, że jej starszy mąż nie jest nią w ogóle zainteresowany, wywołał fale oburzenia i zachwytu.

Nagłówki nieprzychylnych kinu gazet, zwłaszcza prasa katolicka, krzyczały o ostatecznej degrengoladzie, mieszczanie oburzali się, jak coś takiego można uznawać za sztukę, a nazwisko Hedy Kiesler (później zmienione w Hollywood na Hedy Lamarr), która na ekranie pokazała swoje wdzięki w scenie w basenie, było najczęściej dyskutowanym.

Pikanterii całej sprawie dodaje fakt, że na krótko przed premierą Kiesler wyszła za handlarza bronią Fritza Mandla, który próbował wykupić wszystkie kopie filmu, by w ten sposób zablokować dystrybucję i ochronić swoje nazwisko.

FASZYZM NASZ POWSZEDNI

Utyskiwania na niewiele się zdały, bo "Ekstaza" z Wenecji wyjechała z nagrodą dla reżysera, a publiczność uznała ją za najlepszy film zagraniczny.

Michelangelo Antonioni, wtedy jeszcze obecny na festiwalu jako krytyk filmowy, pisał w swojej relacji, że w wieczór premierowy dało się słyszeć dreszcz, który przebiega przez publiczność. Film doczekał się premiery w wielu krajach, ale w części z nich zareagowała cenzura - scenę w basenie wycięto.

W połowie lat 30. wydawało się, że impreza na Lido stanie miejscem odważnych spotkań, przełamywania barier i artystycznego realizowania się twórców, choć organizatorzy co rusz uśmiechali się do faszystowskiej władzy, od której w dużej mierze zależeli.

Mniej jawny antysemityzm starano się tuszować, ale dla wielu twórców był nie do zaakceptowania. Postulowano utworzenie nowego, egalitarnego i tolerancyjnego festiwalu, gdzie każdy będzie mile widziany. Proklamowano festiwal w Cannes, którego pierwsza edycja miała się odbyć w 1939 roku, co uniemożliwił wybuch wojny.

Ostateczny bojkot Wenecji nastąpił w 1940 roku, kiedy doszło tu do pokazu obrzydliwego w treści i wymowie "Żyda Sűssa", antysemickiej, propagandowej agitki Veita Harlana. wtedy nikt nie miał już wątpliwości, jaki charakter i cel ma w rękach władzy festiwal. Chociaż kolejne edycje odbywały się nawet w latach wojennych, towarzyszyła im znikoma publika.

W okresie powojennym wenecki festiwal szukał swojej tożsamości z różnym skutkiem. Podczas gdy Berlinale stało się miejscem prezentowania filmów zaangażowanych społecznie i politycznie, a Cannes imprezą kina autorów, Wenecja balansowała między komercją a kompletnym arthouse’em.

Niezależnie jednak od obranego kierunku, najważniejsza stawała się kwestia walki o równość i tolerancję, by nigdy nie doszło do powtórki z czarnej historii.

Przejawem tych ruchów była powołana w 2007 roku nagroda Queer Lion przyznawana twórcom kina o mniejszościach.

I chociaż wydawało się, że wprowadzono wszelkie środki, by uchronić się od wtopy, 2019 rok pokazał, że organizatorzy niekoniecznie reagują na trendy społeczne - w czasach #MeToo do konkursu głównego wpuszczono zaledwie dwie reżyserki.

Po krytyce środowiska teraz jest ich więcej, a wśród nich nasza rodaczka Małgorzata Szumowska.

O tym, czy wyjedzie z Lido z laurami, przekonamy się już 12 września.