Janusz Piechociński: Świat oszalał

Tęskni pan za polityką?

Nie.

Nic a nic?

Zupełnie. Dziś polityka sprowadza się do tego, że wszyscy znają się na wszystkim, a jak za coś nie odpowiadasz, to już w ogóle puszczają hamulce. Znosiłem to cierpliwie przez wiele lat. Pięć kadencji posłowania, dwie - radnego wojewódzkiego, ponad 20 lat jako wykładowca SGH i innych uczelni. A i tak tylko dlatego, że byłem z innego obozu politycznego, krzyczeli do mnie: Złodzieje!!!

Co pan robił w takiej sytuacji?

Pytałem: - Czy pan kradnie?
- Ja nie kradnę!
- A bierze pan łapówki?
- Nie biorę!
- A daje pan?
- Też nie.
- No ja też nie, więc jest już nas dwóch. Dlaczego więc tak źle mówi pan o wszystkich innych?

Kiedy pan zrozumiał, że czas się ewakuować z polityki?

Na dobre? Podczas ostatnich wyborów samorządowych. Idę z żoną i córką do szkoły w Nowej Iwicznej. Piękne popołudniowe słońce. Mija nas grupa mieszkańców. Po chwili słyszę gardłowanie: "Panie Januszu! Panie Januszu! Dlaczego nie ma pana na liście?? Zawsze na pana głosuję!". Z doświadczenia wiem, że osoba publicznie krzycząca o poparciu nie głosuje na ciebie nigdy.

- Za stary już na to jestem, oddałem pole młodszym – odpowiedziałem. I spytałem:
- A pan dlaczego nie kandyduje?
Odwrócił się i wyznał:
- Bo nie jestem idiotą!
- To wie pan, dlaczego nie startuję? Bo nie chciałbym, żeby ludzie, którzy myślą, że kandydują tylko idioci, naprawdę myśleli, że kandydują idioci.
- Ale ja pana nie chciałem urazić!
- A ja, obywatelu, tym bardziej nie chciałem nikogo urazić. Wy, pokolenie 30-40 latków, macie teraz pole do popisu. To już wasza Polska. Budujcie ją po swojemu. Mojej wystarczy. Tylko że wy nie chcecie brać odpowiedzialności. Myślicie, że lepiej jest się zamknąć we własnym ogródku.

Po tej sytuacji siadłem i zadałem sobie pytanie: ile jeszcze mam udowadniać, że nie jestem idiotą? Powiedziałem: basta! Idiotą nie jestem.

Nie do takiej polityki pan wchodził?

Polityka schamiała niebywale. Jak wspomnę lata 90. albo 2001-2005... To były zupełnie inne realia. W latach 90. klub PSL robił wspólne imieniny. Orkiestra grała, Staszek Pasoń organizował jedzenie, świniak pieczony pachniał na stole. A na sali wszyscy: ludzie z ZChN-u, z lewicy, ludowcy. Czasem ktoś przeszedł korytarzem, zerknął z zazdrością, to mówiliśmy:
- Chłopie, dawaj do nas!
- Kurczę, ale kwiatka nie mam...
- Daj ty spokój z kwiatkiem! Życzenia złożysz i wystarczy!

I super było. Siedziało się czasem i do rana, rozmawiało, ostro dyskutowało. Ale to była debata! A przy tym się szanowaliśmy. Z czasem wszystko się psuło, a po 2005 roku i nieskonsumowanej koalicji PO-PiS – runęło. Dziś posłanka PO nie siądzie obok posłanki PiS na stołówce sejmowej. Ludzie! Przecież to jest chore! Zwaśnione politycznie strony nie miały kiedyś problemu, by napić się wódeczki i podyskutować. A teraz posłowie konkurencyjnych partii boją się zamienić choćby słowo na korytarzu. Ile mi się teraz historii przypomina… Lata 91-93. Jeden z polityków PSL zaprasza w piątek bardzo ważnego polityka ZChN-u. Jest alkohol, kiełbasa, wszyscy jedzą. W pewnym momencie towarzystwo orientuje się, że Władysław Wrona ani myśli jeść.
- Ty, Władziu, co jest? Dlaczego nie jesz?
- Bo jest piątek, a katolik z PSL-u w piątki mięsa nie żre!
I wszyscy w śmiech. Albo świętej pamięci Józio Oleksy ze Stefanem Niesiołowskim. Antypody jeśli chodzi o polityczną scenę. Szli do telewizji i uprawiali na antenie takie wzajemne czołganie, że głowa mała. Po czym wychodzili z telewizji i szli z uśmiechami na whiskacza, żeby to wszystko jeszcze przegadać. I to było normalne. Ludzkie.

Z czego wynika zmiana?

Na początku lat 90. założyłem klub "Przedsionek". Namówił mnie do tego młody dziennikarz. Uznaliśmy, że warto skrzyknąć młode pokolenie, zapraszać gości na debaty. Zewsząd przychodzili: od UPR po ZChN. Odbywały się dyskusje, starcia idei, niezwykle wartościowe debaty. Kto ukręcił łeb tej inicjatywie? Liderzy partyjni, bo zorientowali się, że na zapleczu ktoś ze sobą w poprzek rozmawia. Przez lata szliśmy w stronę ściany. Dziś już przy niej stoimy.

Poza PSL-em nie ma na scenie politycznej partii demokratycznych. Wszyscy kupują model z wodzem, dyktatorem i obrzydliwą chamówą jako metodą robienia polityki. A gdy przegrywają wybory, mają jedną śpiewkę: wódz zawiódł! Prawda jest inna. Wszyscy uciekają od odpowiedzialności. Ludzie, którzy tkwią na scenie politycznej, nauczyli się jednego: gdy wyczuwają inaczej wiejący wiatr, od razu – chodu! Niech pan się temu dobrze przyjrzy… Ci, którzy zostali z AWS-em, ponieśli straszną klęskę. A reszta? Zwiała! Dziś już pozapominali, kto wprowadził OFE. Kto sprywatyzował i sprzedał TP S.A. i oddał rynek Francuzowi. Na scenie politycznej mamy coraz więcej gówniarzerii politycznej, która podpisze się pod każdym wodzem i programem, byle tylko mieć diety w euro albo złotówkach.

O co w takim razie chodzi w tej dzisiejszej polityce?

Długi czas środowisko nie potrafiło pojąć, że sam z siebie chciałem zostać przewodniczącym komisji infrastruktury w 2001 roku. Wszyscy się przed tym bronili, nikt nie chciał robić tej roboty. A ja to wziąłem i zrobiłem w komisji prawie 200 ustaw. A dziś patrzę na tych istniejących tylko medialnie ludzi, chodzących od programu do programu, by szczerzyć zęby i mi ręce opadają. Najważniejsze, czego się w życiu nauczyli, to mówienia na bezdechu. Dziś nie jest w cenie, by kogoś przekonać, użyć odpowiednich argumentów. Najważniejszą sztuką jest zabrać oponentowi czas. Kowalski z Malinowskim rozsiadają się przed telewizorem i patrzą na to wszystko w kategoriach MMA. Jak ten nasz polityczny Pudzian dokopie temu politycznemu Materli. Ma być ostro, ma się lać krew. „Ma być widowisko! Janusz, ty nie mów merytorycznie! Ty nie nudź, ty przypierdol!”. Świat po prostu oszalał. Żeby zaistnieć, trzeba robić z siebie idiotę albo szaleńca. Jak ci profesorowie, mówiący o zamachu w Smoleńsku.

Nie bójcie się ludzi niekompetentnych. Nie bójcie się ludzi naiwnych albo romantyków. Bójcie się cyników! Wyrafinowanych graczy, którzy podpiszą się pod wszystkim, byle tylko odnieść osobistą korzyść. Dla polityka priorytetem stało się funkcjonowanie na scenie samo w sobie. Im jest totalnie obojętne, czy startują z PiS czy Samoobrony, czy pod szyldem liberalnym czy etatystycznym. Tylko gdzie w tym wszystkim jest podejście propaństwowe?

Nie ma pan wrażenia, że wyborcom też wszystko staje się coraz bardziej obojętne? Że nie ma znaczenia, czy polityk jeździ i się z nimi spotyka, czy nie?

Powiem więcej: jeśli regularnie się spotykasz z ludźmi, po niedługim czasie mówią ci w twarz: człowieku, jesteś nudny! Wystarczająco nażarłeś się, chamie, z naszych podatków! Wypad! Prowadzi to do sytuacji, że ludzie starej daty – propaństwowcy, którzy potrafią rozmawiać z przeciwnikiem politycznym i zmusić go do wysiłku intelektualnego – w pewnym momencie mówią: po co mi to? Oni nie z tych, którzy nie mając samochodu, rozliczaliby diety samochodowe. Odchodzą. A zostają krzykacze, gardłujący, że politycy zarabiają za dużo. Po czym okazuje się, że gość stworzył system: krzyczał, wybrali go, zarabiał mało, ale wcisnął swojego człowieka do spółki skarbu państwa, a ten wpłacił mu w całości na wybory. A może dawał kopertówkę? Bo od kuchni i takich rzeczy się dowiadywałem. Przez to wszystko po pięciu kadencjach, 20 latach, dociągnąłem na ostatnich oparach zdrowia i powiedziałem: koniec, wystarczy, mam dość!

Na ostatnich oparach?

No tak, bo w połowie 2014 roku byłem jednym z nielicznych, którzy myśleli w kategoriach państwowych. Tyrałem, by uratować polskie rolnictwo przed konsekwencjami rosyjskiego embarga.

2014 rok zakończył najlepszy w ostatnich 100 latach okres w polskiej historii. Koniunktury na Polskę i Polaków. W ostatnich latach otoczenie zewnętrzne się od nas odwróciło. Ba, my jako wspólnota, jako naród tego nie dostrzegliśmy. Atomizujemy się na skalę dotąd niespotykaną. Doszliśmy do takiego momentu, że zięć pojechał na wezwanie do odstrzału macior dzika, a teść odmówił i został w domu. Gdy młody wrócił, stary powiedział: "Myślałem, że masz jakiś kręgosłup moralny". Padła odpowiedź: "A ty jesteś lewakiem, skoro tak mówisz". I było po rozmowie. I tak jest na każdym kroku.

To jest do odkręcenia?

Umiera Jan Paweł II, Polska płacze. Kibole Wisły i Cracovii idą razem do kościoła, modlą się. Mija kilka dni - wszystko wraca. 2010 rok, Polska płacze. Przypominam sobie nawet taką scenę: posłowie zostali przewiezieni do Pałacu Prezydenckiego, aby oddać hołd prezydenckiej parze. Byłem w jedynej grupie, w której znaleźli się: poseł lewicy, PSL-u, PiS-u i PO. A reszta? Nigdy tego nie zapomnę, to był dla mnie niebywały wstrząs. Pomyślałem wtedy, że to nie mój świat: pod jedną ścianą stał PiS. Pod drugą PO. Zero jedności.

Jak wielką rolę w tym podziale odgrywa wojna, która toczy się w mediach i sieci? Wiem, że bardzo dokładnie śledzi pan to zjawisko. Ponoć przeprowadził pan nawet eksperyment.

Wykorzystałem badanie przeprowadzone na początku roku, w którym zadano pytanie, o ile procent wzrosły podstawowe opłaty. Dla niepoznaki wyciąłem legendę i puściłem na moim profilu. Nie po to, by zaatakować PiS. Po to, by zobaczyć reakcje. Odpowiedzi było ponad 40 tysięcy, po trzech dniach podzieliły się równiutko: zwolennicy PiSu rypią mnie przeraźliwie, bo według nich to co wrzuciłem jest nieprawdą. Przeciwnicy PiSu – idą w zupełnie drugą stronę. A nikt nie usiadł i nie przeanalizował tej informacji z rachunkami. To, co jeszcze do niedawna było kreowaniem rzeczywistości poprzez fake newsy, dziś już żyje swoim życiem. Tak strasznie jesteśmy już podzieleni, że wystarczy wrzucić cokolwiek do sieci, a naskoczą na siebie dwie skonfliktowane grupy.

To szalenie niebezpieczny stan, bo gdyby dziś dziesięciu takich facetów jak ja chciało rozhuśtać polską debatę ekonomiczną na podstawie fake newsów albo statystyk, nie byłoby z tym żadnego kłopotu. I wyobraźmy sobie nas jako społeczeństwo – skłóconych, mających wokół taką chamówę. Przecież my jesteśmy totalnie bezbronni! Można nam podsunąć każde kłamstwo. Staliśmy się zakładnikami politycznych wojen.

Przecież w Polsce to norma, z każdej strony sceny politycznej.

Nie tylko w Polsce, bo to trend ogólnoświatowy, bez fake newsów Trump nie wygrałby przecież prawyborów Inny byłby wynik referendum w Wielkiej Brytanii. A w Polsce? W 2014 mieliśmy największy kryzys węgla ostatnich lat. Nie było pola do działania, bo momentalnie wszystkie związki zawodowe wyprowadzały ludzi na ulice. I dołączał do nich PiS z premier Szydło, krzyczącą: "Oni kradną!".

Efekt takiego działania na każdym polu jest taki, że pracujemy na największy kryzys w historii polskiej gospodarki. Nadejdzie już wkrótce. To wynik zamknięcia, zacietrzewienia, przejedzenia inwestycji na poziomie przedsiębiorstw. Do tego wyprzedaż majątku – nie państwowego, a prywatnego. To dzieje się na skalę wcześniej niespotykaną. Nikt tego nie dostrzega, a co najgorsze – nikt się tym nie przejmuje. Ważne sprawy nie mają znaczenia. Gra się toczy o doprowadzenie do społecznego napięcia, dwubiegunowości, kurczowego trzymania się swoich kątów i pilnowania, by gdzieś nie wyrosła alternatywa.

Przykład z tego tygodnia z komisji vatowskiej posła Horały. Relacja tego, co śmie się nazywać Telewizją Narodową. W relacji do pytań posła Horały z początku posiedzenia idą moje wypowiedzi z omawiania spotkania z Izbą Paliw, którą zorganizowałem z mojej inicjatywy, traktując bardzo poważnie raport i głos środowiska, i z drugiej strony silnej reprezentacji finansów, cła i służb specjalnych. Drobna dwugodzinna różnica - inne pytania i odpowiedzi na pytania zadane dwie godziny później w innym kontekście. Kim trzeba być, jakim wrednym łobuzem, jakim kłamcą, żeby w tak bezczelny sposób manipulować? Jakie trzeba mieć sumienie, aby tworzyć takie widowiska?

Ponoć jest pan jak książka telefoniczna. Wystarczy powiedzieć nazwisko, a pan ma ten kontakt w telefonie. Nie wyłączając dyktatorów...

Za często patrzymy na innych naszymi poglądami i stereotypami używając mocnych słow. Zapominamy, że na początku polskiej niepodległości kwitnąca demokracja wobec wyzwań i zagrożeń, ekonomicznych kryzysów przekształciła się w dyktaturę. W wielu miejscach świata szczególnie tworzone na nowo organizmy państwowe szukają kosztem demokratycznych rozwiązań siły do budowania nowego państwa. To są procesy, które w 20-leciu międzywojennym dotknęły Europę, a dzisiaj kwitną w wielu innych miejscach.

A co do kontaktów – to nic dziwnego, byłem przecież przewodniczącym międzyrządowej komisji w kontaktach z terenami poradzieckimi czy krajami arabskimi. Moją rolą nie było wytykanie im, jak wygląda u nich demokracja, tylko otwieranie drzwi dla polskich produktów. To żmudny proces, mało kto zdaje sobie sprawę, jak ważne w tym wszystkim są najmniejsze detale. Zawsze jestem przygotowany do wizyty. Na wszystkie tematy mam przygotowane teczki, które przeglądam w trakcie lotu. Przykład: jadę do Zjednoczonych Emiratów Arabskich. Mówię ambasadorowi, że chcę zabrać żonę. Po to, by pokazać drugiej stronie, że traktuję ich jak zachodni świat. Przychodzi do mnie ambasador, by przegadać plany.

- Bardzo chciałbym pokłonić się przywódcy założycielowi. Bo stworzył najnowocześniejszy kraj w świecie arabskim – mówię.
- Ale pan premier wie, że u nas...
- Tak, wiem, że u was nie zostawia się na grobie kwiatów, tylko zapala znicz. Byłoby to dla mnie wielkie wyróżnienie, gdybym mógł zapalić znicz w imieniu Polaków.

Dalej – po Białym Meczecie oprowadza mnie młody facet, absolwent Sorbony.
- Był pan kiedyś w meczecie?
- Tylko w Stambule – odpowiadam. Widzę, że krążą kamery i dyktafony, więc ciągnę: - Macie tu biały kamień, marmur. Wiem, że importowaliście. A, i mniej ozdób tu macie, jesteście bardziej wysublimowani.
- Widzę, że wiele pan wie!
- Tak, fascynuję się historią Arabów. Szczególnie średniowiecze było moją wieloletnią pasją, w tym zderzenie świata Arabów z Europą .
- Ale tego pan nie wie.
- Jak znam życie, złote litery po arabsku to będą Cnoty Boga – odpowiadam i rzucam dziesięć z pamięci. Szok. Na koniec wpisuję się do księgi. "Bóg każe nam iść do świątyni z czystym sumieniem i ręką wyciągniętą do zgody do drugiego człowieka".

Następnego dnia o 7:15 walenie do drzwi. Wchodzi ambasador, niesie pięć gazet, wszystkie rządowe. Jestem na pierwszych stronach. "Przyleciał przyjaciel z Polski, wielki przyjaciel islamu". Mam dzięki temu na drugi dzień możliwość przemówienia przed 300 najbogatszymi obywatelami nie tylko z tego kraju, ale regionu. Cała czołówka arabska.

Krąży plotka, że od wtedy po dziś dzień jeden z najbogatszych szejków incognito przylatuje do Polski, by spacerować w Bieszczadach i zajadać się naszą baraniną.

(uśmiech)

Ale powiem, że gościliśmy tu na przykład członka królewskiej rodziny z Bahrajnu. Jego majątek wyceniany jest na kilka miliardów dolarów. Zaprosiłem go na śniadanie halal, specjalnie przywoziliśmy jedzenie z tureckiej restauracji. Na koniec dałem mu wiersze ojca prezydenta Komorowskiego, który jest arabistą. Wiersze o pustyni. Niby drobiazg, ale w tym świecie niezwykle ważny.

To prawda, że zanim poleciał pan do Japonii z polskim biznesem, wręczał pan medale oddelegowanym do fabryk w Polsce Japończykom, by zrobić sobie dobry grunt pod wizytę?

Przed wyjazdem do Japonii przejechałem z własnej inicjatywy wszystkie najważniejsze japońskie inwestycje w Polsce. Dopytywałem o potrzeby, braki. Nie mieli kadry, więc podjąłem decyzję o założeniu w szkole elektroniczno-mechanicznej klasy patronackiej. Dowiedziałem się też, że ważny dyrektor w jednej z fabryk kończy karierę. Szybko do Komorowskiego po medal, zaprosiłem ambasadora, wszystkich szefów polskich oddziałów japońskich firm - i na koniec medal oraz mała uczta japońska.

Byłem pierwszym politykiem po Obamie, który został przyjęty w prywatnej rezydencji po remoncie przez japońskiego premiera Shinzo Abe. Przyczyn było pewnie wiele. Polska przyjęła grupę dzieci po tsunami, premierowa Abe uwielbia Chopina, a zaprzyjaźnionemu ambasadorowi obiecałem grzyby, po które sam leciałem do lasu o 4:50. Nazbierałem cały kosz czerwonych kozaków, ponad 300 sztuk dotarło na drugi dzień do ambasady. Takie gesty szczególnie w Japonii się bardzo ceni, to zobowiązuje i trzeba się czymś nadzwyczajnym zrewanżować. Sake? Miecz samurajski? Skończyło się na tym, że gdy pojawiłem się w Japonii, siadło naprzeciwko mnie 130 miliardów, z przewodniczącym rady nadzorczej Toyoty na czele. Pamiętam, że w pewnym momencie wnoszą malutkie talerzyki, a tam cielęcina, ściągana pocztą dyplomatyczną z Polski. I w cielęcinie – polskie kurki. Gdyby pan widział miny japońskiego biznesu, czy wychwycę ich ten gest przyjaźni. Oczywiście wypowiedziałem szczególnie ciepłe podziękowanie: o gościnności japońskiej, o polskim szacunku dla działań premiera Abe. A na koniec o tym wielkim geście wobec Polaka.

Dziś działa pan w Izbie Przemysłowo-Handlowej Polska-Azja. Czym się dokładnie zajmujecie?

Otwieraniem drzwi. Skoncentrowaliśmy się na Bliskim Wschodzie i Azji. Z Zachodem polski przedsiębiorca sobie radzi, ograniczyłem więc kontakty z firmami amerykańskimi, niemieckimi.

Działalność naszej izby jest bardzo rozległa. Nawiązujemy i utrzymujemy kontakt, uczymy kultury biznesu, pośredniczymy. Co do zasięgu, na przykład ostatnio słaliśmy życzenia na nowy rok do 176 tysięcy adresów mailowych chińskiego internetu. Buduje się kontakty z Azją po wielokroć. Jak ambasada indonezyjska sygnalizuje, że przyjeżdża ważny polityk albo przedsiębiorca, od razu działamy. Bo na tym to wszystko polega. To wszystko wymaga czasu, kultury, cierpliwości. Co ważne nasza siła i skuteczność bierze się też z wykorzystania diaspory azjatyckiej czy arabskiej w Polsce. Na czele sekcji narodowych stoją polscy Chińczycy, Wietnamczycy, Arabowie, Koreańczycy, Nepalczycy i tak dalej. Ci, którzy zaufali Polsce i Polska im zaufała, często nie tylko przyjęła ale i wykształciła, dała nowe szanse: męża, żonę, pracę. Ci wspaniali ambasadorowie naszych wzajemnych relacji tworzą także wielką szanse dla polskiej przedsiębiorczości.

Co do otwierania drzwi – gdy był pan wicepremierem i ministrem gospodarki, który organizował misje gospodarcze na Wschód, zakazał pan ponoć podawania biznesowi alkoholu na pokładzie samolotu, bo niektórzy mieli później problemy z wysiadaniem.

Oj za często w okresie wielkanocnym alkohol panu w głowie. To legendy. Choć prawdą jest, że podczas misji do Seulu znalazła się grupa, która niezgodnie z prawem przedsiębiorców zabrała na pokład kabanosy, alkohol, upiła się, po czym chodziła z powyciąganymi koszulami, krzycząc jak bardzo jest to wyjazd do kitu. Później zablokowałem ich wyjazd do Arabii Saudyjskiej. Byli przedstawicielami sektora wieprzowego. Oburzyli się, bo przecież wszędzie latali z prezydentem czy ministrem. Na szczęście było takich przypadków mało i nie tylko w moich delegacjach trzymano poziom.

Polityka męczy?

Psychicznie i fizycznie. W czasach politycznej aktywności byłem tak wyeksploatowany, że w domu tylko milczałem. Śmiała się ze mnie cała rodzina, bo mam opinię człowieka, który zawsze dużo mówi, a w domu nie mówiłem w ogóle. Swoje zdanie na konkretne tematy wyrażałem oczami. Po prostu – nie miałem siły na więcej. Jako wicepremier i minister gospodarki pracowałem 14-16 godzin na dobę. W tygodniu się pracowało, a w sobotę i niedzielę - tyrało. W 2015 roku wpadłem na genialny pomysł. Żeby sprzedać polskie rzeczy w czasie rosyjskiego embarga, trzeba było ruszyć tyłek. Głównie do krajów arabskich i centralnej Azji. Wykorzystywałem fakt, że gdy wyleciało się u nas w piątek wieczorem, to lądowało się u nich w ich "roboczy poniedziałek". Po czym z niedzieli na nasz poniedziałek lądowałem w Warszawie. Bardzo często zdarzało się, że żona przywoziła mi do ministerstwa świeże koszule, bo z tych wyjazdów nie trafiałem już nawet do domu. Jechałem prosto do biura.

Mam też jedną przypadłość fizyczną: nie umiem spać poza domem. Mój rekord to pięć dni i pięć nocy w Japonii bez zmrużenia oka. Tak więc ustawiałem swoje aktywności, przede wszystkim jeśli chodzi o wyjazdy po kraju, by koniecznie wrócić na noc. Dzięki temu, zamiast męczyć się poza domem, wracałem o 2-3 w nocy i spałem chociaż kilka godzin. Miałem cztery zmiany świetnych i profesjonalnych BOR-owców, wszyscy mieli przy mnie dramatyczne nadgodziny.

A jak jest teraz?

Przede wszystkim w soboty i niedziele bywam w domu. To jest pierwsza piękna sprawa. Kiedyś moje dzieci chciały mojej obecności, dziś jestem im już coraz mniej na co dzień potrzebny. Chciałbym zacieśnić kontakt, ale oni mają już swoje życia.

Ma pan wyrzuty sumienia, że polityka skradła panu tyle czasu z rodziną?

Oczywiście, wielkie. A po drugie – przez politykę zaniedbałem karierę naukową. Tylko że ja miałem jasne priorytety. Są różni ministrowie. Znałem takich w naszym rządzie, że jeśli nie wzywała ich Kopaczowa, to o 13 byli już na basenie albo w siłowni. A ja pracowałem non-stop, spałem po cztery godziny na dobę. Gdy zakończyła się moja misja - i w rządzie, i polityce - odsypiałem cały grudzień. Praktycznie cały grudzień 2015 roku przespałem, z przerwami na podstawowe potrzeby życiowe. Później, gdy już odpocząłem, całkowicie wyczyściłem komputer z polityki, założyłem świeże foldery, przestałem oglądać politykę w TV, ograniczyłem to do niezbędnego minimum, żeby się nie denerwować. I otworzyłem nowy rozdział. Z dnia na dzień coraz lepiej wiem, że w tym obszarze też mogę dla Polski i Polaków zrobić sporo dobrego. Każdy więc nowy kontrakt, każdy nowy rynek czy znaleziony partner to także moja - nie tylko biznesowa - satysfakcja.